همانطوری که در اخبار چند روز گذشته داشتیم، گویا رئیس جمهور با طرح پیشنهادی برخی از نمایندگان شهر تبریز مبنی بر استفاده از نمادهای تاریخی آذربایجان در طرح‌های منقوش بر روی اسکناس های ملی کشورمان موافقت نموده است. اما با دقت در متن این اخبار مشخص میشود که منظور از نمادهای تاریخی آذربایجان در این طرح پیشنهادی، فقط نماد های تاریخی شهر تبریز میباشد. گویا که آذربایجان کلا در تبریز خلاصه شده و سایر شهرها و مناطق آذربایجانی ایران هم چون آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، همدان و … جزئی از این سرزمین تاریخی قلمداد نشده و به نوعی میتوان این اقدام را نوعی بی توجهی به سایر نقاط آذربایجان و سانسور هویت آن ها دانست.

اما لازم است تا قبل از پرداختن به موضوع اصلی بحث، اشاره ای داشته باشیم بر تاریخچه نمادهای منقوش بر روی اسکناس های ملی ایران قبل و بعد از انقلاب به طوری که چه قبل و چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد نقشها و تصاویر بسیار گوناگون و متنوعی در پشت اسکناسها و سکه های پول و مسکوکات طلا و تمبرها و سایر اوراق بهاردار بوده ایم . اگر گریزی به تصاویر اسکناسها و مسکوکات قبل از انقلاب و حتی چندین و چند سال قبل یعنی زمان قاجار بزنیم به تصاویری برمی خوریم که صرفا” این تصاویر و مضامین مربوط به قوم فارس بوده و اثری از نمادهای فرهنگی ، تاریخی ، اجتماعی و باستانی سایر اقوام بخصوص قوم بزرگ تورک مشاهده نمیشود. روی این اسکناسها تماما تصاویر شاهان نقش می بسته و ظهر آنها هم منقش به پاسارگاد ، تخت جمشید ، کاخهای دربار ، شیر و خورشید و گاه گاهی هم بارگاه امام رضا (ع) ، آرامگاه حافظ و سعدی بوده است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تغییراتی در شکل و شمائل اسکناسها صورت گرفت و اسکناسهایی با نقش و نگارها و مضامین دیگری وارد جامعه و تاریخ گردیدند . از تصویر تظاهر کنندگان در قبل از انقلاب و اعتراض همۀ اقشار و گروهها به حاکمیت رژیم سابق به رهبری امام خمینی (ره) تا سر در دانشگاه تهران به عنوان نماد حرکت جنبش دانشجویی ، از تصاویر مربوط به صحن مطهر امام رضا(ع) در مشهد گرفته تا منقوشهایی از آرامگاه حافظ و سعدی ، عطار نیشابوری به عنوان نمادهای مذهبی و فرهنگی کشور ، از تصویر مربوط به فعالیتهای علوم فضایی گرفته تا حک نمودن تصویر کوه دماوند و گل و بلبل به عنوان نهادهای علمی و طبیعی کشور.

اگر دقت کنید متوجه خواهید شد که در تمامی این اسکناسها حتی یک مورد اثر و مضامینی که نشانگر تاریخ ، فرهنگ‌ ، تمدن یا جاذبه تاریخی ، فرهنگی ، طبیعی و باستانی مربوط به سایر اقوام و زبانها و بخصوص آذربایجان باشد ملاحظه نمی شود و این در شرایطی است که آذربایجان علاوه بر دارا بودن صدها اثر تاریخی و باستانی با قدمت هزاران سال مثل تپه حسنلو و جام زرین آن که از شهرت جهانی برخوردار می باشد، یا تخت سلیمان ، یا ارگ تبریز، یا رصدخانه مراغه یا کاظم داشی اورمیه و صدها اثر برتر دیگر و نیز جاذبه های طبیعی مثل دریاچه اورمیه به عنوان بزرگترین دریاچه شور جهان با خصوصیات درمانی منحصر به فرد ، غار علیصدر همدان و….. یا برخورداری از شخصیتهای بزرگ و تأثیرگذار در سرنوشت سیاسی – اجتماعی ایران و مبارزان مشروطیت مثل قاضی طباطبایی ، خیابانی ، ستارخان و باقرخان و ستارگان درخشان عالم علم و ادب مثل صفی الدین اورموی ، حسام الدین چلبی اورموی ، استاد شهریار ، یا مقبره های شاعران گرانقدر آذربایجان مثل مقبره الشعرا تبریز و … که متأسفانه در هنگام چاپ و نشر اسکناس یا مسکوکات هیچگونه توجهی به این مضامین و آثار و جاذبه ها نگردیده است.

اینکه چه کسانی و یا کدام شورایی در بانک مرکزی یا نهادهای دیگر مسئولیت انتخاب نقوش و تصاویر برای استفاده از آنها در پشت اسکناسها و مسکوکات طلا و نقره .. بر عهده دارند، برای هیچ کس غیر از رئیس بانک مرکزی و یا معاونین ایشان مشخص نیست اما به نظر می رسد که نوعی تفکر قومیت گرایانه در این بخش از بانک مرکزی حاکم می باشد که هدفی جز تحمیل سلائق شخصی خویش و ایجاد بی عدالتی در میان توده های مختلف مردم هدف دیگری ندارند . این نتیجه گیری را می توان در طول سه دهۀ گذشته به وضوح دید . اگر نظری منتقدانه به دور از تعصبات قومیتی و زبانی به عملکرد مسئولان بانک مرکزی بویژه تصمیم گیران اصلی در انتخاب نقوش برروی اسکناسها و مسکوکات داشته باشیم به خوبی در خواهیم یافت که اینان هیچ اهمیتی به نقش ترکان و آذربایجان در حیات سیاسی اجتماعی کشور ایران و همچنین آثار و ابنیه های تاریخی و شخصیتهای بی مانند تأثیر گذار در فرهنگ ، مدنیت ، ادبیات وتاریخ این کشور قائل نیستند.

حال در این برهه زمانی که با پیشنهاد استفاده از نمادهای آذربایجانی بر روی اسکناس های ملی ایران موافقت شده و این تابوی صد ساله در حال شکستن است، چرا باید از تمامی ظرفیت های آذربایجان استفاده نشود؟ چرا باید در چنین طرح ارزشمندی آذربایجان را تنها محدود به شهر تبریز کرده و از سایر شهرهای تاریخی آن غافل شویم؟ اینکه شهر تبریز امروزه به عنوان بزرگ ترین شهر آذربایجان ایران و از مهم ترین شهرهای دارای بار سیاسی در طول تاریخی ایران و آذربایجان بوده است شکی نیست، اما در سایر نواحی آذربایجان آثار و نمادهایی به چشم میخورند که دارای وجهه جهانی بوده و عدم به کار بردن این آثار در طرح مذکور، به نوعی در حکم انکار وجودشان بوده و نارضایتی آذربایجانیان را به دنبال خواهد داشت.

همانگونه که قبلا اشاره شد ، از جملۀ آثار تاریخی کشور در منطقه آذربایجان غربی که از قدمت ۹ هزار ساله ( مقایسه شود با نقوش سفالی مربوط به قرن هشتم حک شده در پشت اسکناسهای پنج هزار ریالی که اخیراً وارد بازار شده اند) برخوردار بوده و در بخشی از همین سرزمین ایران در سولدوز (شهرستان نقده) و توسط کاوشگران آمریکایی در سال ۱۳۳۷ خورشیدی کشف گردیده و هم اکنون در موزۀ ایران باستان نگهداری می شود و از شهرت بین المللی و جهانی برخوردار می باشد « جام زرین حسنلو » می باشد که هم به لحاظ حجم و هم سنگینی و هم نقوش بی نظیر برجستۀ روی آن از جنس طلا از با ارزش ترین و بی نظیرترین کشفیات و آثار تاریخی در سطح جهان می باشد . تصاویری که به طرز ماهرانه ای برروی این جام نقش بسته ، به اظهار محققین و متخصصین امر از جهات بسیاری قابل تأمل و توجه می باشد . این نقوش از یک سو اثبات کننده وجود کارگاههای ریخته گری طلا ، صنایع فلزی وتولیدی پیشرفته ای در آن عصر در منطقه بوده ، از سویی اثبات کنندۀ تمدن برجسته ای در ۹ هزار سال پیش بوده و از دیگر سو نقشهایی که حاکی از برگزاری مسابقات ورزشی در آن زمان می باشد ، بنا به اظهار نظر کارشناسان باستان شناسی ، این امر را به اثبات می رساند که اولین مسابقات المپیکی قرنها قبل از یونان در آذربایجان و در این بخش از سرزمین ایران برگزار گردیده است.

علاوه بر اثر تاریخی ارزشمند فوق، آثار دیگری نیز در نقطه نقطه از آذربایجان ایران از ماکو گرفته تا تیکان تپه (تکاب)، و از اورمیه گرفته تا قزوین و همدان و اردبیل وجود دارد که هر کدام معرف تاریخی پرشکوه و تمدنی عظیم بوده و عدم بهره گیری از آنها در نقوش پول ملی کشورمان، نوعی بی تدبیری است.

البته شاید بتوان نمایندگان سایر مناطق آذربایجان در مجلس شورای اسلامی را نیز در به وجود آمدن چنین اشتباهی مقصر دانست! چرا که این پیشنهاد تنها از سوی نمایندگان شهر تبریز تقدیم شخص رئیس جمهور شده و نمایندگان محترم شهرهایی چون اورمیه، اردبیل، زنجان، خوی، نقده و … سکوت اختیار کرده و دخالتی در این امر نداشته اند.

از یاد نبریم، آذربایجان به عنوان سر ایران، تنها به شهر تبریز و یا استان آذربایجانشرقی محدود نبوده، و گستره جغرافیایی این سرزمین تاریخی بسیار وسیع تر از آن چیزی است که در تعریف های انجام شده در چنین طرح هایی مشخص شده است، پس لازم است به هنگام استفاده از نام آذربایجان، تمامی نقاط آن در هر طرح و یا تعریفی در نظر گرفته شود.

گؤنده ر